Himata: Muummicha Ministeraa Itiyoophiyaa Dr Abiy Ahmed waggaa shan keessatti GDPn Itoophiyaa dachaadhan dabalu isa himatan.
Murtii: Dogoggora. GDPn Itiyoophiyaa waggaa shan keessatti dachaa lama hin daballe, GDP qabatamaas ta’e doolaara Ameerikaatiinis.
Guyyaa Raayyaa ittisa biyyaa 116ffaa Onkoloolessa 15, 2016 kabajame irratti Muummichi ministeera Dr Abiy Ahmed akka jedhanitti: “Itiyoophiyaan, seenaa ishee keessatti yeroo jalqabaatiif qormaanni COVID-19, waraana, fi dhiibbaa biyyoota alaa jiraatulee waggota shanan giddutti GDPn ishee dachadhan dabaleraa. Warra Itiyoophiyaan hin tarkaanfatu jettaniif, Itiyoophiyaan yeroo jalqabaaf waggoota shanan keessatti GDPn dachaan guddifachuu ishee boonsan himaniruu. Guddinni keenya itti fufa. Qormaanni kamiyyuu nun dhaabu.”
[Viidiyoo YouTube: Faanaa Televijiinii]
Itiyoophiyaan bara 1997 hanga 2012tti dinagdee addunyaa saffisaan guddachaa jiran keessaa tokko yoo taatu, bara 1997 hanga 2004tti Itiyoophiyaan guddina dinagdee dijiitii dachaa galmeessisuu ragaan Baankii Biyyoolessaa Itoophiyaa irraa argame ni mul’isa.
Haa ta’u malee, bara 2009 irraa eegalee Itiyoophiyaan rakkoolee ciccimoo waliin wal’aansoo qabaa kan turte yoo ta’u, tasgabbii dhabuu bal’aa fideera. Mormiin ummataa fi jeequmsi hawaasummaa biyyattii hanga hundee ishee raasee, Addi Dimokraatawaa Warraaqsa Ummatoota Itiyoophiyaa yeroo sana bulchaa ture (EPRDF) haaromsa bal’aa akka jalqabu dirqisiiseera.
Yeroon jeequmsa kun Dr Abiy Ahmed, dura taa’aa dhaabichaa ta’uun akka muudaman taasiseera. Itti aansuunis Paarlaamaan Ebla bara 2011 Muummicha Ministeeraa ta’uun raggaasiseera.
Muummicha ministeraa D/r Abiy Ahmed yeroo aangoo qabatanitti haaromsa siyaasaa fi dinagdee guddaa akka gaggeessan waadaa kan seenan yoo ta’u, tarkaanfiin kun deeggarsa bal’aa argateera. Waadaan kun jiraatulee sabni jeequmsa itti fufe ture.
Haalli siyaasaa fi diinagdee wal dhabdee fi dhuma irratti waldhabdee Adda Bilisummaa Ummata Tigraay (TPLF) duraanii olaantummaa qabu waliin uumameen haalaan jeeqamee, Adoolessa 2013 waraanaan fiixee irra ga’e.
Keessattuu mootummoota naannoo Amaaraa fi Oromiyaa keessatti wal-dhabdeen hidhannoo itti aanee dhufe kan itti fufe yoo ta’u, yeroo baay’ee humnoota mootummaa fi gareewwan finciltoota adda addaa hirmaachisa.
Waldhabdee hidhannoo TPLF waliin uumamee fi waldhabdee deemaa jiruuf deebii kennuudhaan biyyoonni dhihaa, keessattuu Ameerikaa fi Gamtaan Awurooppaa mootummaan Itiyoophiyaa murtoo karaa nagaa akka hordofu dhiibbaa godhaniiru.
Tattaaffiin kun gariin qoqqobbii kaa’uutti kan babal’ate yoo ta’u, mootummaan waldhabdee karaa nagaa furuu fi furuu dhabuu isaa kaasuun isaa ni yaadatama.
Walitti dhufeenyi waraana, tasgabbii dhabuun itti fufiinsa qabu, weerarri COVID-19, fi qoqqobbii biyyoota dhihaa irraa ka’uun dinagdee Itoophiyaa irratti dhiibbaa hamaa geessiseera.
Haala kana keessati Muummicha ministera Dr Abiy Ahmed waggoota shan keessatti GDPn Itiyoophiyaa dachaa lama dabaleera jechuun himatan.
Omishni Waliigalaa Biyya Keessaa (GDP) akka safartuu waliigalaa sochii dinagdee biyya tokkootti kan tajaajilu yoo ta’u, gatii gabaa waliigalaa meeshaalee fi tajaajiloota dhumaa hunda daangaa saba tokkoo keessatti yeroo murtaa’e keessatti, akkaataa idileetti waggaa tokko keessatti oomishaman bakka bu’a.
Barbaachisummaan GDP gahee inni akka agarsiiftuu ijoo fayyaa dinagdee ta’uu isaati saffisa guddina dinagdee irratti hubannoo kan kennu yoo ta’u, guddinaa fi gahumsa raawwii dinagdee ilaalchisee suuraa ni kenna. Tarkaanfiin GDP olka’aa jiru akka waliigalaatti amala dinagdee cimaa sadarkaa galii dabaluu fi abdii hojii guddachaa jiruu agarsiisa.
GDPn malawwan jalqabaa lamaatiin gabaafama: GDP maqaa fi GDP qabatamaa.
GDP maqaa jechuun gatii waliigalaa meeshaalee fi tajaajiloota biyya tokko keessatti bara murtaa’e tokko keessatti oomishaman hunda, gatii gabaa amma jiruun kan ilaallatudha. Haa ta’u malee, jijjiirama sadarkaa gatii qaala’iinsa jireenyaa ykn qaala’iinsa jireenyaatiin dhufuuf sirreessuu waan dadhabeef, guddina dinagdee yeroon safartuu sirrii ta’e qofa dhiyeessa. Kanarraa kan ka’e, baay’inni qabatamaan meeshaalee fi tajaajiloota oomishaman waggaa waggaadhaan dhaabbataa yoo ta’ellee, GDP maqaa ta’e ammallee sababa dhiibbaa qaala’iinsa jireenyaa qofaan guddina gabaasuu danda’a.
Fakkeenyaaf, yeroo walfakkaatu keessatti GDP maqaa parsantii 10 dabaluu isaa qaala’iinsa jireenyaa parsantii 10 waliin wal bira qabamee yoo ilaalamu guddinni dinagdee sirrii bu’a qabeessa ta’ee zeeroo ta’uu agarsiisa.
Faallaa kanaatiin, GDPn qabatamaa yeroo murtaa’e irraa gatii dhaabbataa fayyadamuun oomisha waliigalaa meeshaalee fi tajaajilootaa gatii kennuudhaan safartuu caalaatti qulqullaa’e kan dhiyeessu yoo ta’u, kanaanis bu’aa jallaa qaala’iinsa jireenyaa ni jiddugaleessa. Fakkeenyaaf, GDP maqaa Itiyoophiyaa bara 2013tti Doolaara Ameerikaa biiliyoona 100 irraa gara bara 2016tti Doolaara biiliyoona 150tti yoo guddate, qaala’iinsi jireenyaa gidduu kana keessa parsantii 50 yoo fiigu, GDP qabatamaa bara 2016, qaala’iinsa jireenyaatiin yoo sirreeffame, Doolaara biiliyoona 75 waliin walqixa ta’a.
Kanaafuu, GDP maqaa yeroo jijjiirama sadarkaa gatii guddaa ta’etti raawwii dinagdee irratti hiika dogoggoraa dhiyeessuu danda’a. GDP qabatamaa sirreeffama qaala’iinsa jireenyaa kan of keessatti hammate yoo ta’u, oomisha dhugaa dinagdee tokkoo bakka bu’iinsa dhugaa ta’e waan kennuuf agarsiiftuu guddina dinagdee olaanaa dha.
Waggoota shan keessatti GDP qabatamaa dachaa lama ta’e galmaan ga’uuf dinagdeen giddu galeessaan guddina waggaa tilmaamaan parsantii 14 itti fufsiisuu qaba ture.
| Baraa Bajaata | Saffisa guddina GDP Qabatamaa | Saffisa guddina GDP Maqaa |
| 2010/11 | 7.7 | 20.2 |
| 2011/12 | 9.0 | 22.4 |
| 2012/13 | 6.1 | 25.5 |
| 2013/14 | 6.3 | 28.6 |
| 2014/15 | 6.4 | 41.8 |
[saffisa guddina GDPn maqaa fi saffisa guddina GDPn qabatamaa itiyoophiyan 2011 hanga 2015. Maddi: Gabaasa waggaa bara baajataa 2014/15 Baankii Biyyaalessaa Itoophiyaa].
Kanas ta’e sana, Itiyoophiyaan waggoota shanan darbanitti guddinni dinagdee waggaa giddu galeessaan parsantii 7.1 agarsiifteetti. Saffisa babal’ina kanaan, GDP qabatamaa Itiyoophiyaa dachaa lama guddisuuf tilmaamaan waggaa kudhan barbaachisaa ta’a ture.
Qaala’iinsi jireenyaa humna bittaa maallaqaa kan mancaasu yoo ta’u, kunis lakkoofsa GDP maqaa ta’eef jijirraa gochuu danda’a, kunis madaallii fayyaa fi guddina dinagdee tokkoo gowwoomsaa ta’uu danda’u fida.
Gatiin maallaqaa hir’achuun kun fayyadamtoonni meeshaalee fi tajaajiloota baay’ina walfakkaataa argachuuf baasii dabalataa baasuu akka qaban kan agarsiisu yoo ta’u, kunis guddina qabatamaa oomisha dinagdee walgitu tokko malee lakkoofsa GDP ol kaasuu danda’a.
Fakkeenyaaf, gatii Birrii Itoophiyaa gadi bu’uun, baay’inni meeshaalee fi tajaajiloota oomishaman osoo hin dabalamin illee, GDP maqaa namtolcheedhaan ol kaasuun ni danda’ma.
Itiyoophiyaan qaala’iinsa jireenyaa olaanaa itti fufiinsaan kan mudate yoo ta’u, kunis kan yeroo dheeraa fi olka’aa ta’uu ibsamuu kan danda’ee ta’uusan, bara baajataa 2014/15tti qaala’iinsi jireenyaa parsantii 33.8 gaheera.
| Bara baajataa | GDPn maqaa Biridhan | Sadarkaa qaal’iinsaa jireenyaa | GDPn qabatamaa Birridhan |
| 2010/11 | 2,202,373,000,000 | 14.60 | 1,719,491,000,000 |
| 2011/12 | 2,696,223,000,000 | 12.60 | 1,874,689,300,000 |
| 2012/13 | 3,374,747,000,000 | 19.90 | 1,989,519,000,000 |
| 2013/14 | 4,341,387,100,000 | 20.20 | 2,114,163,000,000 |
| 2014/15 | 6,157,538,000,000 | 33.80 | 2,248,571,000,000 |
[Qaala’iinsa jireenyaa GDP waliin wal bira qabamee yoo ilaalamu 2011 irraa hanga 2015. Maddi: Gabaasa waggaa bara baajataa 2014/15 Baankii Biyyaalessaa Itoophiyaa].
Akkuma ragaan armaan olii agarsiisutti bara 2011 hanga 2015tti qaala’iinsi jireenyaa giddu galeessaan parsantii 20.22 akka ta’e mul’isa.
Saffisni akkasii kun, haala oomishni meeshaalee fi tajaajilootaa bakka tokkotti hafe keessattillee, GDP maqaa waggaatti dhibbeentaa walfakkaatuun akka dabalu agarsiisa.
Kana malees, GDPn maqaa Itiyoophiyaa Birriin mallatteeffame bara baajataa 2010/11 Birrii tiriliyoona 2.2 ture bara 2014/15tti immo Birrii tiriliyoona 6.15tti ol guddateera.
Haa ta’u malee, doolaara Ameerikaatiin yoo madaalamu, daballiin GDP Itoophiyaa giddu galeessa ta’ee mul’ata, bara 2010/11 Doolaara Ameerikaa biiliyoona 84 ture bara 2014/15tti Doolaara biiliyoona 126.8tti ce’eera.
Garaagarummaan kun adda durummaan Birrii Itiyoophiyaa doolaara Ameerikaa waliin wal bira qabamee yoo ilaalamu gadi bu’uu isaa mul’isaa.
| Bara Baajataa | GDPn maqaa Birridhan | GDPn maqaa USDn | Sadarkaa jijjiirraa (USD/ETB) . |
| 2010/11 | 2,202,373,000,000 | 84,355,600,000 | 26.1 |
| 2011/12 | 2,696,223,000,000 | 95,951,0000,000 | 28.1 |
| 2012/13 | 3,374,747,000,000 | 107,673,000,000 | 31.3 |
| 2013/14 | 4,341,387,100,000 | 111,271,200,000 | 39 |
| 2014/15 | 6,157,538,000,000 | 126,783,000,000 | 48.57 |
[GDP maqaa Itiyoophiyaa Birrii fi Doolaara Ameerikaatiin. Maddi: Gabaasa waggaa bara baajataa 2014/15 Baankii Biyyaalessaa Itoophiyaa]
Himata Muummicha ministeraa Dr Abiy Ahmed Dhugaa qorachuu:
GDPn Itiyoophiyaa waggoota shan keessatti GDP qabatamaatin dachaa lama hin daballe.
GDPn qabatamaa Itiyoophiyaan bara 2011 Birrii tiriliyoona 1.7 ture bara 2015tti Birrii tiriliyoona 2.2 qofa waan guddateef waggoota shan keessatti dachaa lama hin daballe.
Osoo GDPn qabatamaa Itiyoophiyaa waggoota shan keessatti dachaa lama ta’ee bara 2015tti Birrii tiriliyoona 3.4 ta’a ture.
GDPn Itiyoophiyaa waggoota shan keessatti doolaara Ameerikaatiin dachaan hin daballe.
GDPn maqaa Itiyoophiyaan bara 2003 hanga 2007tti Birriin dachaa ol kan dabale yoo ta’u, doolaara Ameerikaatiin garuu dachaa lama hin daballe.
Kunis yeroon darbaa deemuun gatiin Birrii Itiyoophiyaa haalaan hir’atee jira.
Waggoota shan keessatti GDPn Itiyoophiyaa Birriin dachaa lama ta’e malee doolaara Ameerikaatiin maaliif hin daballe?
Kunis yeroon darbaa deemuun gatiin Birrii Itiyoophiyaa haalaan hir’ateera. Kana jechuun qaala’iinsi jireenyaa humna bittaa Birrii mancaasee waan jirufidhaa.
Fakkeenya1: bara 2011 Birriin 26.1 Doolaara Ameerikaa 1 bitachuu danda’a. Kana jechuun bara 2011tti GDP Itiyoophiyaan Birrii tiriliyoona 2.2 argatte Doolaara Ameerikaa biiliyoona 84 waliin wal qixa ture.
Bara 2015tti Doolaara Ameerikaa 1 bitachuuf Birrii 48.57 fudhate. Kana jechuun bara 2015tti GDPn Itiyoophiyaan Birrii tiriliyoona 6.16 argatte Doolaara Ameerikaa biiliyoona 126 qofa ture jechu dha.
Fakkeenya 2: Itoophiyaan bara 2011 konkolaataa 100 oomishtee tokkoon tokkoon konkolaataa Birrii miliyoona 1 gurgurte haa jennu. Kanaafuu, safartuun jijjiirraa Doolaara Birrii 26.1 waan ta’eef galiin waliigalaa Itiyoophiyaa Birrii miiliyoona 100 ykn Doolaara miiliyoona 3.83 ture.
Ammas Itiyoophiyaan bara 2015 konkolaataa 100 oomishtee tokkoon tokkoon konkolaataa Birrii miliyoona 2 gurgurte haa jennu. Itiyoophiyaan galiin waliigalaa (GDP) Birrii miiliyoona 200 ykn Doolaara miiliyoona 4.1 yoo ta’u, sharafni Doolaara Birrii 48.57 ture jechu dha.
Akka yaada armaan olii ibsametti, gama Birriitiin galiin Itiyoophiyaa dachaa lama (miiliyoona 100 irraa gara miiliyoona 200tti) dabaleera. Haa ta’u malee, gama USDtiin dachaa lama hin daballe (miiliyoona 3.8 irraa gara miiliyoona 4.1tti xiqqoo qofa dabale).
GDP Itiyoophiyaa irrattis qajeelfamni walfakkaataan ni rawwatamaa.
Gatiin Birrii yeroon darbaa deemuun haalaan hir’ateera, kanaafidha GDPn Itiyoophiyaa Birriidhaan dachaa ol ta’us waggoota shanan keessatti doolaara Ameerikaatiin dachaa lama kan hin daballe.
Goolaba:
GDP jechuun gatii waliigalaa meeshaalee fi tajaajiloota biyya tokko waggaa tokko keessatti oomishamanidha.
Guddinni diinagdee jechuun oomishni meeshaalee fi tajaajiloota dabaluu malee gatii dabaluu jechu miti. Kanaafuu, yeroo hunda safartuu sirrii guddina dinagdee osoo hin taane GDP qabatamaati.
Ragaa jiru irratti hundaa’uun, GDPn Itiyoophiyaa waggoota shan keessatti GDP qabatamaatin dachaa lama hin daballe.
GDPn maqaa guddina guddaa kan agarsiise yoo ta’u, kunis baay’inaan qaala’iinsa jireenyaa irraa kan ka’e ture. Qaala’iinsa jireenyaatiin yeroo sirreeffamu guddinni GDP qabatamaa himannaa dachaa hin guunne.
Gama Doolaara Ameerikaatiin gatiin Birrii gadi bu’uunis gahee guddaa taphateera.
GDPn maqaa Birriin haala ajaa’ibaatiin kan dabale yoo ta’u, gara doolaara Ameerikaatti yeroo jijjiiramu garuu dachaa lama hin daballe.
Murtii:
Kanaaf, Muummicha ministeraa Dr Abiy Ahmed “GDPn Itiyoophiyaa waggaa shan keessatti dachaan dabale” jechuun Dogoggoraa dha.
Hubachiisa: Daataan barruu kana keessatti fayyadamne mootummaa Itiyoophiyaa (National Bank of Ethiopia) irraa kan argamedha.
HaqCheck sirrii ta’uu daataa kanaa wabii hin kennu.
