Category: HaqCheck

Fuulli feesbuukii hordoftoota kuma torbaa ol qabu gafa mudde 5, 2022, suuraa fayyadamun akka sabni Amaaraa yeroo dhiyoo kanaatti, Oromiyaa keessatti ajjeefamani poostii godherra.

Suuraan gadhiifame kun immoo akka duguuggaan sanyummaa saba Amaaraa Oromiyaa keessatti ta’a jiru himataa.

Yeroo barruun kun katabamuutti, maxxansii feesbuukii kanaa Yeroo 39 ol tamsa’erra.

Haa ta’u iyyuu malee, akka HaqCheck qoratteti, suuraan raabsame kun akka waanta jedhamuu hin mirkaneessine hubatterra. Kanaafu, poostii kun soba ta’u isaa mirkanneesserra.

Yeroo dhiyoo asitti wal-itti bu’insa saba naannoo Oromiyaa keessatti irraa deddeebi’ee umamaa ture, keessuma naannoo wallaggaatti. Waraanii mootuumaa Itoophiyaa fi Waraana Bilisuummaa Oromoo jidduutti, kan mootuumaan feederaalaa itoophiya Shanee jedhe waamu jidduutti haala jabaa ta’en ta’a jira.

Namoonnii nagaa hedduu ajjeefamani jiru. Lammiiwwan nagaa Saba Amhaaraa fi Oromoo ta’an Adeemsa Waraana kanaan ajjeefamanirru. Akka gabaasalee garagaraatii akka sabni Amaaraa buqqa’ee fi Waraanaan addaatti baayyee miidhametti gabaafama.

Ajjechaa kanaa immoo mootuumaan feederaalaa itoophiya akka gartuu shanee jedhe yaamu akka raawwatetti himataa. Gareen Waraana Bilisuummaa Oromoo of jedhe waamu immoo akka mootuumaan itoophiya raawwatetti himataa.

Yeroo dhiyootti akka ajjechaan jumulaa fi rakkoo nageenya zoonii wallaggaa baha keessatti, wal-waraansa gartuule mit-mootuummaa laman jidduutti ummametti gabaafamerra.

Suuraan akka sabni Amaaraa ajjeeffametti poostii ta’ee kun haala kanaan wal-qabattee kan maddee dha.

Akka HaqCheck qoratteti suuraan raabsame kun dhugaa ta’us garuu kan ture fi kan gafa Hagayyaa 2020 kan maxxanfame dha.

Suuraan kum jalqabaa kan maxxanfame weeb-sayitti irrattii dha. Maxxansa kanaa irratti akka loltoonii Suummaalee lama ajjeefamanitti kan akkeku dha. Sababiin ajjechaa kanaa immoo gudeeda daa’ima dhiira waggaa kudhanii irran geessisaniin, taaten kun kan rawwatame magaalaa Ba’iyidoowwa, kibba lixaa Suummaaleetti dha. 

Marrasareettiin oduun kun akka himuuti  loltoota kanaa akka magaalaa keessatti agarsiisanii booda qawween ajjeefamani ni ibsa, qawwee dhukaasun ajjechaa kanaa immoo kan raawwate diiviziinii jattamaa Waraana mootuumaa Suummaalee dha.

Kanaafu, Suuraa dogoggora fayyadamuu isaa irraa kan ka’en, HaqCheck poostiin kun soba akka ta’ee mirkanneesserra.

Gafa mudde 10, 2022, fuulli feesbuukii hordoftoota kuma jatammii afur ol qabu, akka lammiiwwan saba Amhaaraa ta’an Oromiyaa, wallaggaa keessatti hidhamaa jiran jedhun Suuraa fayyadamamme qode ture. Lammiiwwan saban Amhaaraa ta’an sababa Waraana Bilisuummaa Oromoo, kan mootuumaan itoophiya shanee jedhe yammuu irraa off itti-saniif hidhamaanii jiru jedha.

Poostii kun dirree soshal miidiyaa irrattii akka tamsa’e fi yaada namoota hedduu akka hawwatee hubachuun danda’ammerra. Akkasuumas, poostii kun yeroo soddoma ol qodamerraa dirree feesbuukii irrattii.

Haa ta’u iyyuu malee, akka HaqCheck qoratteti suuraan raabsame kun soba ta’u isaa mirkanneesserra. Lammiiwwan saba Amhaaraa Humna adda Oromiyaattin hidhamaan jedhu kunis sirrii mittii. Kanaafu, poostii kun soba dha.

Akka gabaasa miidiyaaleetti, waraanii mootuumaa Itoophiyaa fi Waraana bilisuummaa Oromoo, kan mootuumaan feederaalaa itoophiya shanee jedhe waamu jidduutti Adeemsifama jira. Waraanii Oromiyaa keessatti ta’a jiru kun kutaalee Oromiyaa garagaraatii babal’ataa jira.

Lammiiwwan nagaa Waraana Adeemsifama jiru kanaan hedduu miidhamaa jirachuun ibsamte jira. Namoonnii dhibbaan lakkawaman ajjeefamani jiru. Akkasuumas, miidhaan guddaan irraa gaheeraa.

Ajjechaa uummata nagaa kanaaf kan mootuumaan itoophiya Shanee jedhe waamu akka itti gafaatamuu hima. Gama biraan immoo waraanii Bilisuummaa Oromoo akka mootuumaan itoophiya lammiiwwan nagaa ajjeessetti himataa.

Akka miidiyaa biyyaa keessa Addis Istaandarid gabaasetti, gareen faanoo jedhamuu lammiiwwan nagaa ajjeessu isaanii gafa sadaasa 25 fi 29, bakka kiramuu, wallaggaa baha ta’u isaa hubachiiserra.

Wal-itti bu’insa yeroo dhiyoo wallaggaatti uumametti namoonnii kuma soddoma ol ta’anii bakkaa jireenya isaanii irraa buqa’anirruu, lammiiwwan Amhaaraa dabalatte.

Haala kanaan wal-qabattee kan dirree soshal miidiyaa-feesbuukii irrattii akka mootuumaan naannoo Oromiyaa lammiiwwan saban Amhaaraa ta’an Oromiyaa keessatti hidhaa jira jechuun poostii kan godhamee.

Haa ta’u iyyuu malee, akka HaqCheck qoratteti suuraan raabsame kun lammiiwwan saban Amhaaraa ta’an wallagaatti hidhamuu isaanii hin agarsiisu.

Suuraan kun jalqabaa kan maxxanfame gafa Ebla 24, 2020 miidiyaa BBC Afaan Oromoottin yoo ta’u, yeroo BBC afaan Oromoo maxxanse kanaatti akka humni adda Oromiyaa obbo Abdoo Abba Joobir, kan hojii barsiisumman godiina  jimmaatti hojjatudha.

Kanaafu, akka HaqCheck qoratteti suuraan raabsame kun soba dha.

Gafa mudde 21, 2022, fuulli feesbuukii hordoftoota kumma jaha ol qabu akka odaa baas tajajilaa geejjiba garee faanoo jedhamuuf godhetti gabaase ture. Geejjiba kenniinsaa isaan wal-qabattee immo akka kaampaaniin odaan baas dhugaa isaa uummatatti himuu fi dhifama gafaatu akkeka, akka geejjiba faanoof kennani himu qabu jedha. Yaada isaa kanaa yeroo qoodutti Suuraan gubbachuu baasii agarsiisu maxxanserra.

Haa ta’u iyyuu malee, HaqCheck akka qoratteti suuraan raabsame kun soba ta’u isaa mirkanneesserra. Odaa baas kunis tajaajilaa geejjiba faanoof kename jedhu hin agarsiisu. Kanaafu, Suuraan kun soba jechuun HaqCheck mirkanneesserra.

Akka gabaasaleen miidiyaa gabaasanitti, waraanii mootuumaa Itoophiyaa fi Waraana Bilisuummaa Oromoo, kan mootuumaan itoophiya shane jedhee waamu, jidduutti naannoo Oromiyaa keessatti Adeemsifama jira.

Waraana garee laman jidduutti ta’a jiruu kanaan namoonnii nagaa hedduu ajjeeffamu isaanii gabaafamerra. Namoonnii nagaa Oromiyaa, keessuma bakkaa waraanii gaggeeffama jiru kanaatti namoonnii nagaa hedduu rakkoo fi ajjechaa irraan gahaa jirru.

Mootuumaan federaalaa akka shaneen namoota nagaa ajjeessa jiru ni himataa, gamaa biraan ammoo Waraanii Bilisuummaa Oromoo akka mootuumaan itoophiya lammiiwwan nagaa ajjeessa jiru fi rakkoo hamma irraa geesisaa jirutti himataa.

Akka miidiyaa biyyaa keessa, gabaasa Addis Isatandardii namoonnii naannoo sanaa irraa odeeffadhe jedhe gabaasetti, gareen faanoo jedhamuu namoota nagaa ganda kiramuu, wallaggaa bahatti gafa sadaasa 25 fi 29 ajjeessu isaanii gabaasserra.

Haala kanaan wal-qabattee kan dirree feesbuukii irrattii akka odaa baasiini geejjiba faanoof akka kennee kan gabaafamee. Akka poostii isaa kanaatti gubbachuu odaa baas irraan gahe sababa faanoof geejjiba kennetti ibsa.

Odaa baas gartuu tajaajilaa geejjiba biyyaa keessatti socha’uu, kan namoota dhunfaan dhufatamee dha. Kaampaaniin odaa baas ijoo dhan kan tajaajilaa kennuu Oromiyaa keessatti yoo ta’u, kutaa biyyaa itoophiya gargaraa keessattis tajaajilaa kenna.

Akka HaqCheck qoratteti suuraan raabsame kun soba ta’u isaa mirkanneesserra. Suuraan gadhiifame kun tajaajilaa geejjiba kenniinsaa odaa baas garee faanoof  kennee jedhamuu hin agarsiisu.

Suuraan akka odaa baas tajaajilaa geejjiba kenniinsaa faanoo agarsiisuf fayyadamamme kun suuraa turree fi kan maxxanfame dha. Suuraan kun jalqabaa kan maxxanfame gafa Gurraandhala 18, 2022tti. 

Suuraan akka gubbachuu odaa baas agarsiisuf fayyadamamme kun gubbachuu baasii sababa rakkoo mootora irraa kan ka’een, imalaa isaa Finfinnee irraa ka’e gara Dasseetti otto deemu kan umammeedha.  Gubbachuu baasii kun kan ummame bakka dhumugaa, goddina addaa Oromiyaa naannoo Amaaraatti dha.

Kanaafu, HaqCheck akka qoratteti suuraan raabsame kun soba fi Suuraa doggoggora kan fayyadamamme ta’u isaa mirkanneesserra.

Gafa mudde 14, 2022, HaqCheck poostii feesbuukii akka qaamanii nageenya bartoota irrattii miidha geesisetti gabaafamee argee ture. Gabaasa isaa kanaa irrattii suuraan akka reebichi godhamme agarsiisa jedhuun maxxanfame qoratte ture.

Poostii kun dirree soshal miidiyaa irrattii baayyee qoodame fi hariiroo ijoo fayydamtoota soshal miidiyaa kana irra ture.

Akka HaqCheck qoratteti suuraan raabsame kun reebamu bartoota qaama nageenyaan jedhamuu hin agarsiisu. Kanaafu, HaqCheck Suuraa jedhame kun soba ta’u isaa mirkanneesserra.

Wal-itti bu’insa bartoota fi qaamoota nageenyaa jidduutti uummamuun gabaafamee ture. Akka odeeffanno gargaraa jedhanitti, Sababni wal-itti bu’insa kanaa immoo dirqamsiisu “bartoota akka alaaba Oromiyaa maneen barnoota magaalaa finfinnee keessatti faarfattan” jedhameera.

Akka maddeen Oduu biyyooleessaa Itoophiyaatti, kaantiba magaalaa finfinnee Adaanech Abeebe jetteeti qamoonii hookora magaalaa keessatti kakaasuuf hojjacha turan jechuun ibsitee ture.

Gafa mudde 8, 2022, koomishiinarii qaama nageenyaa magaalaa finfinnee gabaasetti yakkamtoota gara 97, bartoota fi barsiisotaa dabalatte tohannoon seeraa jaala jiru.

Akka poolisiin jedhetti, yakkamtoonii tohannoo jalaa olaan, bartoonii fi barsiisoonii yaalii jeequmsaa kasuuf yaalani turan. Akkasuumas, alabaa mootuumaa feederaalaa fi mootuumaa naannoo Oromiyaa lafaa irrattii gootatuun isanii ibsamerra.

Buulchiitu fi Hoggantuun magaalaa finfinnee dammee nageenyaa kan taate Liidiyaa Giirma, gafa mudde 12, 2022 akka qaamnii nageenyaa yakkamotoota 72 tohannoo seeraa jalaa olchee sababa jeequmsaa magaalaa keessatti kasuuf hojjetaniitti ibsitee turte.

HaqCheck Viidiyoo gafa mudde 12, 2022 maxxanfame irraa akka hubatteti qaamonni nageenyaa naannoo shiroo meedatti yeroo bartoota reebaniitti agarsiisa.

Akka gabaasaan odulee agarsiisan kanaatti, mootuumaan feederaalaa akka bartoonni dirqaman faaruu mootuumaa naannoo Oromiyaa hin sirbine fi alabaan akka mulachuu hin qabne ajajamaa dabarseerra.

Suuraan akka reebamu bartoota agarsiisuf fayyadamamme haala kanaan wal-qabattee kan inni yaada ijoo soshal miidiyaa irraa kan ture.

HaqCheck Suuraan gadhiifame kun soba fi dhugaa ta’u isaa mirkanneessuf yaaletti, Suuraan gadhiifame kun soba dha. Suuraan kun bara 2016 kan gadhiifame yoo ta’u, kan inni agarsiisu immoo reebicha bartoota irrattii qaama nageenyaan gahe, Oromiyaa keessatti ta’e agarsiisa. Suuraan kun dhabilee mirgaa faalma kan akka humaan rayyit waachii faa irrattii maxxanfame dha. Reebichii bartoota irrattii gahee kun fincila bartoota bara 2016 akka hin tamsannee gochuuuf.

Link

Akka qaamonni nageenyaa reebichaa gaggeessan magaalitti keessatti gabaafamee jira. Garuu Suuraan kun reebichaa bartoota magaalaa finfinnee keessatti jedhame hin agarsiisu.Kanaafu, HaqCheck Suuraan kun akka soba ta’ee mirkanneesserra.

Fuulli feesbuukii hordoftoota kumma dhibbaa lama ol qabu gafa mudde 11, 2022, akka morookoon alabaa Adda bilisaa baasa ogaadeen fi alabaa biyyaa isaanii qabatanii gammachuu isaanii ibsatanitti poostii godhe ture.

Yeroo barruun kun maxxanfametti, poostii kun namoota dhibbaa shanii ol fi yeroo kudha jaha qodammerra.

Haa ta’u iyyuu malee, akka HaqCheck poostii kan qoratte fi mirkanneessetti suuraan raabsame kun soba. Kanaafu, HaqCheck akka suuraan kun kan jijjiirame ta’u isaa mirkanneesserra.

Alabaan poostii irratti fayyadamamme kun alabaa Adda bilisaa baasa ogaadeen akka ta’u hubatamammerra. Adda Bilisaa Baasa Ogaadeen kan hundeeffame bara 1984tti. Kayyoon Adda bilisaa baasa ogaadeen hiree ofiin off murteefachuu uummata ogaadeen mirkanneessuf. Bara 1994 irra kaase mootumma Itoophiyaa irratti waraana gaggeessa ture.

Bara 2018 mootumman Itoophiyaa haroomsa gaggeessun mummicha ministera Abiyyi Ahimad gara aangootti fideera. Jijjiirama haaraa dhufee kanaan gaafii dargagoota deebisuuf Adeemsii jalqabame ture. Adeemsaa kanaan paartiileen siyaasaa biyyaa alaa turan gara biyyaatti galaanii fi qabsoo karaa nagaa akka gaggeessaniif waamicha mummicha haaraa gafa hagayya 12, 2018, dhiyeesen Adda bilisaa baasa ogaadeen waamichichaa fudhachuu gara biyyaatti galuufuu murtesse galee turem.

Addi bilisa baasa ogaadeen ergaa gara biyyaatti galee booda siyaasaa biyyaatti keessa daamaqinaan hirmaacha jira. Addaa Bilisaa Baasa Ogaadeen siyaasaa mootummaa naannoo Suummaalee irrattii hirmaacha jira.

Waancaan Fifa Addunyaa waakitii isaa eggee kan qoppheeffamuu dha. Waancaa Addunyaa kan irratti kaneen hirmaannaa godhaan miseensoota fifa dha. Waancaan Addunyaa kun bara 1930 irra jalqabee kan godhamma ture dha. Waancaan Addunyaa kun waggaa afur afur booda qopheeffama fi godhamma ture. Garuu bara 1942 fi 1946 gephii Addunyaa hin qopheeffamiine sababa waraanaa Addunyaa lammaffattiin.

Maarsaan digdamii lammaffaa Waancaan Addunyaa biyyaa kaatar irrattii qopheeffama jira. Wal dorgommiin kun kan jalqabame gafa sadaasa 20 fi kan xumuramu immo gafa mudde 18, 2022tti.

Gareen biyyooleessaa kubbaa Miilla morookoo gara marsaa itt annuutti darbuu isaa mirkanneesserra. Biyyaa arabaa jalqabaa marsaa itti annuu darbuun kan jalqaba ta’anirru. Gareen Kubbaa Miilla biyyooleessaa Moorokoo erga ispeeniin injifate booda alabaa fiilisixemme mirmirsse ture.

Hariiroo kanaan wal-qabatteetu kan gareen kubbaa Miilla morookoo alabaa adda bilisaa baasa ogaadeen mirmirssee jechuun kan gabaafamee.

Akka HaqCheck qoratteti, googiil riiversii imeejii fayyadame, suuraan oriijiinalii kun weebsayitti hedduu irratti maxxanfamerra. Akkasuumas, dirree soshal miidiyaa irrattii kan raabsame dha. Suuraan oriijiinalii akka agarsiisutti, taphatoonii garee biyyooleessaa morookoo alabaa fiilisixemme akka mirmirssanitti agarsiisa.

Link

HaqCheck akka Viidiyoo youtube irra argeetti gareen kubbaa Miilla morookoo alabaa fiilisixemme mirmirssu isaa hubaterra injifanno ispeenii irratti godhe booda gafa mudde 6, 2022.

Link,

Kanaafu, HaqCheck akka poostiin gadhiifame kun soba ta’ee fi kan jijjiirame ta’u isaa mirkanneesserra.

Gaafa mudde 5, 2022, fuulli feesbuukii hordoftoota hedduu qabu suuraa soba faayadammun akka waanti kun Itoophiyaatti ta’ee fi waanta fiilmii irraa akka hin tannetti, wal-itti bu’insa yeroo dhiyootti ta’etti gabaase.

Poostiin kun immoo dirree soshal miidiyaa irrattii akkaa tamsa’e fi fayyadamtoonni soshal miidiyaa akka yaada adda addaa kennani godherra.

Haa ta’u iyyuu, akka HaqCheck qoratteti suuraan namtichaan raabsame kun soba ta’unsaa mirkanna’erra. Suuraan gadhiifame kun kan turref qaama gubbachuu itoophiya keessatti ta’ee jedhamuu hin agarsiisu. Suuraan kun yeroo jalqabaaf tiwiiterrii irrattii waggaa sadetti duura, gafa onkoloolessa 6, 2014, kan gadhiifame ta’unsaa mirkanaaweera.

Yeroo dhiyoo asitti, Itoophiyaan jeequmsaa addan hin cinee keessa jirti. Wal-itti bu’insa dangaa, wal-itti bu’insa saba, buqa’iinsa namoota nagaa, fi ajjechaa jumulaa keesssa jirti.

Waraanii mootuumaa Itoophiyaaf fi Adda bilisaa baasa Uummata Tigraay jidduutti waggaa lamaaf ta’a tureera.

Yeroo dhiyoo asitti immoo kutaa biyyaa wallaggaa, Oromiyaatti wal-itti bu’insii hammaterra. Jeequmsi fi ajjechaan jumulaa wal-dhabdee yeroo dhiyoo kanaatti gabaafamerra.

Miidiyaa biyyaa keessa akka, gafa mudde 3, 2022 gabaasanitti,gareen faannoo jedhamuu wallaggaa baha, aanaa kiramuutti namoota nagaa hedduu gafa sadaasa 25 fi 29, 2022 ajjeessuu isaanii gabaafamerra.

Hariiroo kanaan wal-qabattee kan dirree feesbuukii irrattii suuraan qaama nama gubbatee kan raabsame.

Haa ta’u iyyuu malee, akka HaqCheck qoratteti suuraan qaama nama gubatte jedhun raabsame kun soba ta’unsaa mirkanaaweera.

Suuraan akkaa qaama nama gubatte Itoophiyaatti akka ta’e akkeku kun jalqabaa kan gadhiifame dirree soshal miidiyaa, tiwiiterrii irrattii, gafa onkoloolessa 6, 2014 dha. Yeroo suuraan kun gadhiifame kanaatti akka muurtiin gareen kennammu rakkoo ta’etti dha. Akkowuntiin tiwiiterrii kun hordoftoota kumma sodommaa ol qaba. Akkasuumas, akkowuntiin kun tatte biyya maalaawiitti akka ta’e gabaasa.

Kanaafu, HaqCheck suuraan akkaa qaama nama gubate Itoophiyaatti agarsiisuf fayyadamamme kun soba ta’u isaa, kan tatte biyyaa bira irraa fudhatame ta’u  isaa mirkanneesserra.

Fuulli feesbuukii hordoftoota kumma dhibba tokkoo ol qabu, gafa mudde 5, 2022 akkaa magaalaa Beegii-wallaggaatti Haleellaan qilleensarraa fudhatameetti poostii godhe ture. Dabalataanis, akkaa humnii addaa Oromiyaa miidhaan irra gahee ibsa.

Yeroo barruun kun katabamutii, poostiin isaa kun yeroo afurtamaa ol dirree soshal miidiyaa irrattii qodamerra.

Haa ta’u iyyuu, akkaa HaqCheck qoratteti suuraan raabsame kun haleellaa qilleensarra magaalaa Beegiitti mootuumaa Itoophiyaatti raawwatame jedhamuu hin agarsiisu. Kanaafu, poostii kun soba ta’unsaa mirkanne’arra.

Waraanii naannoo Oromiyaa keessatti ta’a jira, gartuu Waraana Bilisuummaa Oromoo, kan mootuumaan itoophiya “Shanee” jedhe waamu fi mootuumaa Itoophiyaa jidduutti.

Namoonnii nagaan Haleellaa qilleensarra mootuumaa Itoophiyaatti ta’een ajjeefamanirru.

Haleellaan diroonii mootuumaa Itoophiyaattin gafa sadaasa 9, 2022 magaalaa meendii irratti ta’en, namoota nagaa 20 ol ta’an ajjeefamanirru.

Yeroo dhiyootti wal-itti bu’iinsi wallaggaa Oromiyaatti, keessuma dangaa Oromiyaa fi Amhaaraa jiddutti ta’a jira. Poostii soshal miidiyaa irrattii poost ta’en, akkaa namoonnii baayyee ajjeefamanitti gabaafamaa jira.

Hariiroo kanaan wal qabatte, poostii feesbuukii irrattii akkaa Haleellaan qilleensarra mootummaa itoophiyattiin wallaggaatti ta’ee fi namoonnii nagaa ajjeefamanitti raabsame.

Haa ta’u iyyuu, Suuraan akkaa Haleellaa qilleensarra yeroo dhiyootti magaalaa beegiitti ta’ee agarsiisa jedhame raabsame soba ta’unsaa mirkanne’arra.

Suuraan akkaa Haleellaa qilleensarra magaalaa Beegiitti agarsiisuf hojii irra ole kan turee fi maxxansa webii sayittii irraa gafa sadaasa 2015 kan poostii ta’ee irraa kan fudhatamee ta’un isaa miirkana’erra.Kanaafu, akka HaqCheck qoratteti suuraan fayyadamamme soba dha.

Fuulli feesbuukii fi tiwiiterrii gafa mudde 3 fi 4 2022, dirree soshal miidiyaa irrattii akkaa naannoo wallaggaatti namoonnii ajjeeffamaanitti qoda turan. Fuulla feesbuukii irrattii namoonii ajjeefamani akkaa dhalaatoota Amhaaraa ta’an qoderra. Akkowuntii tiwiiterrii immoo namoonnii ajjeefamani akkaa dhalaatoota saba Oromootti gabaafamerra.

Poostii lamaan kun dirree soshal miidiyaa irrattii qodamerra. Akkasummas yaada ijoo ta’e tureera.

Haa ta’u iyyuu, akkaa HaqCheck qoratteti suuraan raabsame kun namoota wallaggaatti ajjeefaman jedhamani hin agarsiisu, soba ta’unsaa mirkana’erra. Kanaafu, Suuraan akkaa namoonnii ajjeefamani akkeku kun dirree tiwiiterrii fi feesbuukii irrattii raabsame soba ta’unsaa mirkana’erra.

Akkaa gabaasa miidiyaatti, waraanii mootuumaa Itoophiyaa fi Waraana bilisuummaa Oromoo (WBO), kan mootuumaa Itoophiyaa “shanee” jedhu jidduutti adeemsifama jira.

Walitti bu’iinsii fi jequumsi kutaa biyyaa wallaggaa, Oromiyaatti irraa deddebiin ka’aa tureera. Dhalaatoota sabaan Oromoo fi Amhaaraa naannoo ta’an wallaggaatti ajjeeffama turan.

Mootuumaan itoophiya ajjechaa kanaa kan raawwate fi itti gaafatamu “ABO-Shanee” jecha ture. Waraanii Bilisuummaa Oromoo immoo Ajjeechaa kanaa kan raawwate fi itti gafaatamu mootuumaa Itoophiyaatti jechuun himataa.

Waraanii yeroo dhiyootti Oromiyaa keessatti fi dangaa Oromiyaa fi Amhaaraa jidduutti adeemsifama jiru gabaafamee jira.

Akkaa miidiyaa biyyaa keessa, Addis Istaandard gabaasetti, gafa mudde 3, 2022 gabaasetti, gareen faanoo namoota hedduu kiramuu baha wallaggaatti gafa sadaasa 25 fi 29,  2022 ajjeeserra jedhe gabaase ture.

Haala kanaan, Suuraa namoota ajjeefamani iddoo wallaggaatti jechuun kan dirree soshal miidiyaa irrattii gabaafe fayyadamtoota feesbuukii fi tiwiiterriittin.

Fuulli feesbuukii namoonnii ajjeefamani dhalaatoota saban Amhaaraa kan ta’an jiraattota wallaggaa akkaa ta’anii kan gabaafamee. Fuulli tiwiiterrii immoo namoonnii ajjeefamani Suuraan argaman Qotee-bultoota Oromoo wallaggaa garee faanoon akkaa ajjeeffaman kan hubachiisu dha.

Fayyadamtoonni feesbuukii fi tiwiiterrii suuraa tokkoo kan fayyadamaan namoonnii ajjeefamani eenyuffa akkaa ta’an hubachiisuuf.

Haa ta’u iyyuu, akkaa HaqCheck qoratteti suurii raabsame kun namoota wallaggaatti ajjeefamani jedhaan akkaa hin agarsiisane dha, dhalaatoota Oromoos Amhaaraas akkaa hin tane dha.

Suuraan raabsame kun suuraa ture fi dhugaa kan hin tane ta’unsaa mirkanaaweera. Suuraan kun kan fudhatamee poostii gafa fulbanaa 20, 2022 ta’ee irraa dha. Suuraan kun kan maxxanfame barruu Amhaarii wallaggaatti ajjeeffame jechuun barreeffamerra dha.Kanaafu, HaqCheck akkaa suuraan kun soba ta’e mirkanneesserra.

Fuulli feesbuukii hordoftoota kuma soddomii sadetti qabu, gafa sadaasa 18, 2022, Suuraa afur gadhiise ture, akka magaalii haaraa finfinnetti ijaarama jiru akeekke. Barruun isaa kun akkaa pirojeektiin Caakkaa lafaa naannoo Inxooxxoo irra jalqabee hanga Xaafootti haguuguu jedhun ibsaa.

Barruun namticha kun sadarkaa olaanaa ta’een dirree feesbuukii irratti tamsa’e ture.

Haa ta’u iyyuu, akkaa HaqCheck qoratteti,Suurooni namticha kanaan qodamman kun pirojeektii chaka hin agarsiisani. Sababaa kanaan Soba jennerra.

Ergaa muummichi Ministera Abiy Ahimad (PhD) garaa aangootti dhufaanii, pirojeektii hedduu magaaliittiti jalqabsiisaniirru.

Pirojeektoota kanneen keessa kan akka  inxooxxoo paark, Fiirendiship paark, yuunittii paark, Addababayyii maasqaalla, laggeewwan shaggar bareechu, muuziyyemii saayinsiiffa keessatti argamuu. Pirojeektii Shaggar bareechun alaa hunduu dawwannaaf ifaa ta’aniirru.

Akkaa ripoortoonii agarsiisaniiti, waajirri mummicha ministera ijaarsaa magaalaa sataalayyiti jalqabsiisanirru, pirojeektiin kun maasaraa haaraa ijaaramuu kun off keessatti hammate dha.

Pirojeektiin kun lafaa heektara kummataaman lakkaa’amu kutaa magaalaa yeekaa irrattii hojjetamuf jedha.

Gafa sadaasa 15, 2022, muummichi ministera Abiy Ahimad (PhD) miseensoota paarlaamaf akka magaalaa saatalayyitti ijaara jiru hime ture. Akkasuummas, akka pirojeektiin kun dollaarra ameerikaa hedduun ijaarama jiru itti hime ture.

Haala kanaan, suurooni feesbuukii irrattii namichaan tamsa’anii, akka pirojeektii chakatti qoderra.

Haa ta’u iyyuu, akka HaqCheck qoratteti suurooni namtichaan raabsamenii, pirojeektii haaraa ijaarama jiru hin agarsiisu.

Suuraan jalqabaa gafa Adoolessa 15, 2010 kan poostii ta’e fi akka diizaayinii hootelaa biyya mooskoo, Raashiyaatti ta’e agarsiisa.

Suuraan lammaffa, sadaafa fi shanaffaan, diizaayinii ismaart sity biyya meeksikootti argamuu agarsiisa. Suuraan jalqabaa gafa onkoloolessa, bara 2019 maxxanfame dha.

Suuraan arfaffaan kun immoo, inxooxxoo paark irran gadee kafaame agarsiisa, kaaba finfinneeti  ijaarameedha.

Kanaafu, HaqCheck suuraan gadhiifamanii soba ta’u isaanii mirkanneesserra.