Author: HaqCheck

Dhukkubni vaayiresii koroonaa  covid-19 jedhamu, kan gosa vaayiresii koroonaa kanaan dura addunyaarratti muldhatee hin beekneen muldhate, yeroo jalqbaatiif baatii Muddee gara dhumaa  biyya Chaayinaa magaala xiqqoo Wuhan jedhamtu keessatti muldhate. Vaayiresiin addunyaarratti hanga gaafa barruun kun maxxanuutti namoota miliyoona dhibba tokkoof digdamarratti kan muldhatee fi namoota miliyoona lama qabxii jaha immoo ajjeeseera.   Biyya Itoophiyaatt immoo Vaayiresich yeroo jalqabaatiif kan muldhate Bittootessa 5, 20120 nama ganna 48 lammii biyya Jaapaan imala biyya alaa kan ta’eerrattiidha.     Jalqaba bara 2020 irraa eegalee saayitistoonni biyyoota addunyaa adda addaa talaallii vaayiresii koroonaa barbaaduudhaaf carraaqii adda addaa gochaa turaniiru.  Qorannoon talaallii koroonaa wal tumsa dhaabbata Fayyaa Addunyaa,Industuriilee qorichaa adda addaa fi  dhaabbata mootummaa fi miti- mootummaa adda addaa giduutti haala kaanan dura hin beekamnee fi haala hin eegamneen  taasifameen yeroo gabaabaa keessatti argamuu danda’eera.

Talaalliin kun madiinummaa namni uumamaan qabutti dabalamee, karaa caarraa dhukkuba  qabamuu nama tokkoo hiri;suuf fayyaduudha. Innis maddiinummaan qaamaa namaa dabaluudhaan qaamani namaa farraa dhukkuba sanaa akka oomishu gochuudhaan carraa dhukkuba sanaan qabamuu nama taalaallicha fuddhatee xinneessa. Akkasumsa, talaalliin kun vaayiresii du’e yokaan laaffate kan of keessaa qabuu fi vaayiresicha talaallii kana keessa jiru immoo qaamni namaa vaayiresichaan wal baruudhaan akkataa vaayiresii sana ofirraa ittisuun danda’amutti farra vaayiresii sanaa qaama namaa keessatti oomishuudhaan gara fuula duraatti carraa vaayiresiichaan qabamuu namaa hirdhisa. Miidhaa dalgaa inni qabaachuu danda’u qorachuudhaaf talaalliin kun jalqaba bineensotarratti kan yaalamuu  fi booda immoo namarratti yaaliin taasifama. 

Jalqabarratti midhaa dalgaa qabaachuu fi dhiisuu talaallichaa adda baasuudhaaf talaallichi namoota fedhii qaban muraasaaf ni kennama. Itti aansee marsaa lammaffarratti, lakkoofsa namoota talaallicha fudhachuuf fedhii qabanii dabaluudhaan namoota fedhii qaban kumaatamaan laakkawamaniif kennuudhaan miidhaa dalgaa talaallichi geesisuu danda’u itti siqeenyaan hordofama.  Marsaa sadaffaarrttis lakkoofsa namoota taalaallicha fudhatanii dabaluudhaan miidhaa dalgaa talaallichai fiduu danda’u sirriti hordofama. Erga bu’aan qorannoo kilinikaalaa talaallicha ifoomeen booda, yaalileen dabalataa barbaachisoon biro erga godhameen booda talaalichiifatti ummata baldhaaf hojiirra oola.   

Vaayiresiin koroonaa Covid-19 jedhamu addunyarratti muldhatee turtii wagaa tokko hin guutne keessaatti talaalliin vaayiresii koroonaa adda addaa muldhachuu eegaleera. Within less than 12 months after the beginning of the COVID-19 pandemic, several vaccines have started to be rolled out. Akka fuulli  COVID 19 Vaccine tracker jedhamu ibsutti, talaalliin koroonaa gosa adda addaa 200 caalantu yaaliirra kan jiranii fi taalaalliwwan kudha sadi ta’an immoo yoo xiqqaate biyya tokkoon mirkanaa’aniiru. Jalqaba ji’a bitootessaarraa eegalee duullii talaallii koroonaa keenuu baldhinnaan itti fufeera.    Jalqaba ji’a bittootessaarraa eegalee  talaalliwwan shan  Moderna, AstraZeneca, Pfizer/Biontech, Sinovac, and Beijing Institute of biological product vaccines jedhaman erga dhbbata Fayyaa addunyaatiin mirkanaa’anii booda  hawaasa baldhaaf laatamauudhaan miidhaa fi faayidaan isaanii qoratamaa tureera.  Talaalliwwan kanaan dura mirknaa’an keessaa talaalliin ‘AstraZeneca’ jedhamu biyyoota kudha sadi keessatti yeroo 22 kan yaalamee fi biyyoota 74 oliin fudhatama kan argateedha.    Gatiin talaallii kanaa salphaa ta’uu fi akka salphatti kuusudhaaf mijataa ta’uunsaa immoo talaalliiwwan koronaa mirkanaa’aan birorraa adda isa taasisas jedhameera.  Haa ta’uu malee, jalqaba ji’a Muddeerraa eegaluudhaan soda fi shakiin talaalliin ‘AstraZeneca’ kontoruu dhiigaa fida jedhu irra deddeebiidhaan muldhachuu eegaleera. 

Kontooruu dhiigaa jechuun yeroo dhiigni namaa dhangalaa’aa irraa gara gar-tokkee jajjabotti jijjiiramuuf jedhu jechuudha. Kunis yeroo hedduu yeroo qamni namaa madaa’uudhaan dandamatu qaamni namaa humnaa oli  hin dhiigne gochuudhaaf kan uumamuudha. Haa ta’uu malee, dhiigni namaa yeroo hin barbaachifnetti kan kontooru yoo ta’e rakkoo fayyaa hamaa qaqqabsiisuu danda’a.  kontooruun dhiigaa kun kutaalee qaama namaa gara garaa irratti muldhachuu ni danda’a. Fakkeenyaaf, kontorun dhiigaa Aartarii irratti yookaan vein irratti muldhachuu danada’a.  kontoruun dhiigaa yeroo hedduu namarratti muldhatu ‘ deep vein thrombosis (DVT) jedhamuun beekkama. Kunis yeroo hedduu miila namaarratti kan muldhatu yoo ta’u darbee Somba, onnee fi sammuu  irrattis muldhachuu danda’a. kontoruun dhiigaa rakkoolee nama vaayiresii koroonaatiin qabaman irratti muldhatu keesaas isa tokko.  Sabani isaas gubaan qaamaa deebii sirni madiinummaa qaama namaa iinfeekshinoota miidhaa qaqqabsiisaniif godhuudha.  Qorannooleen adda addaa akka agarsiisutti namoota vaayiresii koroonaatiin qabaman irratti  gubaan qaamaa irra deddeebiin kan muldhatuu  fi akkasumas kun  kontoruu dhiigaa kan fiduudha.  

Akka dhaabanni CDC jedhamu ibsutti lakkoofsi namoota kontoruu dhiigaa kanaan wagatti biyya Ameerikaatti qabamanii gara kumma dhibba sagalitti kan siqu yoo ta’u, namoonni kuma jahaatamaa hanga kuma dhibbaa ta’an immoo sababa kontoruu dhiigaatiin ni du’u. Akkasumas, akka dhaabanni kontoruu dhiigaa biyyoolessaa  biyya ameerikaa agarsiisutti carraan dhukkuba kontooruu dhiiggaan qabamuu nama wagatti 1000 keessaa nama tokkoo hanga sadihii yoo ta’u namoonni 274 wagatti sababa dhukkubichaatiin ni du’u.  Seekondii 37 keessatti namni tokko biyoota dhihaa keessaa sababa kontoruu dhiigaatiin ni du’a.

Gaafa Bitootessa 1, 2013 biyyi Awustaraaaliaa dhukkuba kontoruu fida jechuudhaan talaallii fayyadama AstraZeneca addaan kuttee turte.  Biyya Awostaraaliyaa hordofuudhaan biyyoonni akka Deenmaark, Noorwoy fi biyyoonni Awuroopaa biro itti fayyadama talaallichaa dhaabuudhaaf murteessuuni. Bittootessa 15 irraa eegaluudhaan biyyoonni 21 kanneen akka biyya Taayilaand, fi Ripaablika Dimokiraatawa Koongoo hedduun isaanii itti fayyadama qorichichaa kan dhaaban yoo ta’n kanneen hafan immoo guutumatti talaallichi biyya keessa akka hin seene dhoorkanii turan.  Karaa biraatiin Itoophiyaan talaallicha Doozii miliyoona 2.184 jalqaba ji’a bitootessaa karaa dhaabbata ‘COVAX Faclity’ jedhamuun argatee turtle.   Ministeerri ministeera Fayyaa Fidiraalaa Dr. LIyaa Taadda saashakkiin namoonni waa’ee dhukkuba kontooruu dhiigaa fiduu wajjiin wal qabatee kaasan akkauma jirutti ta’ee, itti fayyadamni talaallii vaayoresii koroonaa itti fufuu qaba jette. 

Kun akkuma jirutti ta’ee, dhaabanni Fayyaa Addunyaa ibsa waa’ee talaallii kanaatiin wal qabatee baaseen rakkoon kontooruu dhiigaan wal qabatee talaalichi fiduu danda’u akkuma jirutti ta’ee, faayidaan talaalliin kun Vaayiresii koroonaa ittisuudhaaf qabu miidhaa inni gama birootiin fidu waan caaluuf itti fayydamni isaa itti haa fufu jedhe. Dhaabbanni Ejensii Qorichaa Awuroopaa jedhamu  wal gahii addaa gaafa Bittootessa 10, 2013 gaggeesseen, dhukkubni vaayiresii Koroonaa mataansaatuu kontooruu dhiigaa waan fiduuf, rakkoon kontooruu dhiigaa dhukkubsatoota vaayiresii Koroonaa irratti muldhatu kan talaalli wajjiin wal qabate ta’uu qorannoon mirkaneessee waan hin jiru jedhe. Akkasumas, faayidaan talaallicha faffaca’uu vaayiresii koroonaa ittisuuf qabu miidhaa inni tarii fiduu danda’u waan caaluuf itti fayyadamani talaallii kanaa itti fufuu qaba jedhe. Itoophiyaan biyyoota Talaallii Vaayiresii Koronaa Astrazeneca dursanii fudhatan taatullee, akka Ministeerri Ministeera Fayyaa Fidiraalaa Dr. Liyaa Taadasaa Jedhanitti, dhuma bara faranjootaa 2021tti dhibbaantaa 20 ummata biyyaattiitif talaallicha kennuudhaaf kan karoorsanii fi ummata biyyaa guutuudhaaf talaallicha kennuudhaaf immoo yeroo dheeraa akka fudhatu ibsite. Haa ta’uu malee, namoonii adda addaa of egannoon Vaayiresii koroonaatiif godhamu kan yeroo kamuu caalaa cimuu akka qabuu fi abdii talaalliin vaayiresii koroonaa argame jedhuun hawaasni dagannoo keessa akka hin seenne akeekkachiisaa turanniru.    

Afaan Ingliffaa irraa gara Afaan Oromootti kan hiike:    Abdullaahii Abdurqaadir

Maxxanssi fuula Feesbuukii nama  Dereje AReda Teshome  jedhamuu, kan hanga gaafa barruun kun barraa’eetti hordofoota fuula feesbuukii 20,200, qabu suuraa armaan gadii kana maxxansuudhaan Muummichi Ministeeraa Dr.Abiyyi Ahmad hayyuu siyaasaa Jawar Muhaammad  yeroo amma sababa lagannaa nyaataatiin dhukkubsatee Hoospitaala Land Maarkitti yaala fudhataa jiru deemee dubbiseera jechuun maxxanse.  Haa ta’uu malee, HaqCheck suuraa fi taatee raawwatame jedhame sana qorachuudhaan suuraan fuula feesbuukii kanaan maxxanfame yeroo Muummichi Ministeera Itoophiyaa Dr.Abiyyi Ahmad hayyuu siyaasaa Obbo Jawar Mohaammada Hospitaalatti gaafatau kan hin agarsiifne ta’uu dhugoomseera.  Suurichis Jawar mohaammed yeroo Hospitaala ciisu kan hin agarsiifnee fi kan jijjiirame ta’uu  Haqcheck’n Hamirkaneesseera.  

Namoota siyaasaa gurguddoo ajjeefamuu aartisti jaalatamaa fi beekkamaa  Haacaaluu hundeessaa hordofuudhaan hidhaman keessaa  hooggantoonni paartii koongireensii fidiraalistii Oromoo ( KFO)  kan akka Jawar Mohaammad, Baqalaa Garbaa, Hamzaa Booranaa fi kanneen biroo Mana amala sirreessaa Qaalittii  hidhamanii jiran  ji’a tokkoo oliif lagannaa nyaata irra jiraachuu gabaafamaa tureera. Kaayyoon ijoon lagannaa nyaataa hidhamtoota kanneeniin mootummman dhiibbaa siyaasaa paartii KFO fi ABO irratti godhaa jiru akka dhaabuu fi deeggartoonni, miseensonnii fi hooggantoonni paartilee kanneen sababa ilaalcha siyaasaa qofaaf hidhaman akka hiikkamaniif ture.  Akka ibsa garee abukaatota hidhamtoota siyaasaa Oromootti,  Jawar Muhaammad, Baqalaa, Garbaa fi hamzaa Booraana lagannaa nyaataa guyyaa 35ffaa irraa kan jiranii fi sanaan wal qabatee haalli fayyaa isaanii haala yaadeessaa keessa seeneera.  Bu’uuruma kanaan, falmii mana murtii dheeraa mana hojii abbaa alangaa Fidiraalaa wajjiin hanga Mna murtii walii gala fidiraalaa dhaddacha ijibaatatti godhame boooddee hooggantoonni kunneen hoospitaal dhuunfaa magaalaa Finfinnee keessatti argamu Land Mark jedhamutti akka yaalaman murtii manni murtiii Wlii gala fidiraalaa dhaddacha ijibaataa murtteesse hordofuudhaan  yaalaf  hospitaala  Laand Maark seenaniiru.   Kanaan wal qabatee suuraan yeroo Muummichi Ministeera Itoophiyaa Dr. Abiyi Ahmad Jawar Muhaammad bakka inni Hospitaala ciisetti gaafatu agarsiisu fuula feesbuukii kanaan maxxanfame. 

Haa ta’uu malee, teeknolojiin suuraalee soba adda baasuudhaaf tajaajilu ;Google reverse image search’ jedjhamu akka agarsiisutti suurichi kana kaafame gaafa Muddee 1, 2013 yeroo Muummichi Ministeeraa Miseesnsota raayyaa ittisa biyyaa Loloa Naannoo Tigiraayitti gaggeefameen miidhamanii Hospitaal ciisan gaafatanitti.  Suuraan sirri kan yerroo Muummichi Ministeeraa miseensota Raayyaa ittisa biyaa Waraana Naanoo Tigiray irratti miidhamnii Hospitaala Ciisan agarsiisu karaa hidha armaan agadii kanaan ni argama.  link

Suuraa isa sirrii

Suuraa jijjiirame

Jawar Mohaammad, Baqqalaa Garbaa fi Hamzaa Booranaa sababa lagannaa nyaatatiin dhukkubsatanii Hospitaala Land Maarkitti yaalaamaa jiraachuun isanii aakkuma jirutti ta’ee, suuraan yeroo Muummichi ministeeraa Jawar Mohaamad sirree irratti gaafatu fakkeessuudhan dalagamee fuula feesbuukii kana irratti maxxane soba ta’uu Haqcheck dhugoomseera.  Kanaafuu, Maxxanssi fuula feesbuuukii kun soba jedheera.  
 

Dhugummaa kan qorate:  Rihobot Ayaaloow

Afaan Inigiliffaarraa gara Afaan Oromootti kan hiike: Abdullaahii Abdulqaadir 

Barruun kun qaama HaqCheck, Addis Zeybe’s  afaanota shan; Afaan Oromoo, Afaan Amaaraa, Tigiranyaa, Afaan Somaalii fi A Afaan Ingiliffaatiin gaggeefamuuti. 

Fuulli feesbuukii Gonder Tube jedhamu maxxanssa gaafa guyya Gurraandhala 2, 2013 maxxanseen, Muummichi minsteera Itoophiyaa duraanii Obbo Hayilamaariyam Dassaalenyi Afi-gafii miidiyaa biyya Chaayinaa CJTN jedhamu wajjiin godhan irratti  Paartii Badhaadhinna damee Oromiyaa akekkachiise jedhe. Itti dabales, maxxanssa fuula feesbuukii isaa kana akka walii qoodaniif hiriyooytasaa fuula feesbuukii gaafate.   Maxxanssi fuul feesbuukii Afaan Amaariffaatii baraa’e akkas jedh, “Kabajamoo Muummicha ministeera Itoophiyaa duraanii Obbo Hayilamaariam Dassaalenyi afi – gaafii miidiyaa CJTN wajjiin godhan irratti Paartiin badhaadhinna Adda Bilisa Baasaa ummata Tigiraay irraa barchuu qaba jechuun paartii badhaadhinna damee Oromiyaa akeekkachiisan” Dhugaan ODP’n hin hubanne tokko yoo jiraate, aangoo muummicha minsteerummaa fedhiidhaan gadi lakkisuu kootiif Jawar Muhaammadis  ta’ee qeerroon gahee tokko akka hin qabneedha. Ani aangoo akka gadi lakkisu kan na dirqamsiise qabsoo Ummanni Amaaraa Adda bilisa baasaa ummata Tigiraay irratti gaggeesseedha jechuun maxxansse.    Haa ta’uu malee, Haqcheck ta’ee raawwatame jedhame kana qorachuudhaan jechi Muummichi ministeeraa Itoophiyaa duraanii dubbate jedhamee fuula feesbuukii kana irratti maxxanfame soba ta’uu fi inummaayyuu yeroo dhihoo asitti Obbo Hayilamaariyam Afi- gaafii miidiyaa CJTn wajjiin akka hin goone  dhugoomseera.  Kanaafuu, maxxanssi fuula fesbuukii kun soba jedheera. 

Erga dargiin A.L.I bara 1987 kufe irraa eegalee gurmuun dhaabbilee sabummaa  irratti hundaa’an afur irraa hunda’e Adda Dimokiraatawaa ummatoota Itoophiyaa (ADWUI) Itoophiyaa bulchaa tureera. Akkasumas, hanga gaafa Abiyi Ahmad gara aangoo muummicha ministeerummaatti dhufutti Adda Bilisa Baasaa ummata Tigiraay (ABUT) ADWUI keessaatti oolaantummaa qabaachaa turteerti.  Du’a Muummicha minsteeraa Duraanii Mallas zeenaawii hordofuudhaan rakkooleen siyaas- diinagdee hamaan biyya keessatti uumamee ture. Sanaa hordofuudhaani  mormiin cimaan biyya keessaa fi alaatti uumamuun aangotti dhufiinsa Abiyi Ahmadiif sababa ta’ee ture.  Namoota mormii biyya alaa fi keessa gurmmeessuu fi hoogganuudhaan gahee Leencaa bahan keessa tokko Aktiivistii fi falma mirga dhala namaa amma mana hidhaa jiru Jawaar Siraaj  muhaammad adda duree ture . 

Gara jalqaba bara 2012 ADWUi’n Walittii baqee, akkasumas dhaabbilee biroos dabalatee, dhaaba biyyaalessa badhaadhinna jedhamu hundeesse.  Dhaabbilee afran ADWUI hundeessan keessaa tokko kan ta’e ABUT affeerraa gara paartii haaraatti akka dabalamtuuf godhameef diduudhaan Mootummaa Fidiraalaa wajjiin wal dhabdee keessa seene.  Wal dhabdeen Mootummaa Fidiraalaa fi Adda Bilisa Baasaa ummata Tigiray gidduutti uumamee ture guddachaa dhufuudhaan,,dhuma irratti lolli  mancaatii lubbuu fi qabeenyaa hedduuf sababa ta’e giddu Mootummaa fidiraalaa fi Adda bilisa baasaa Ummata Tigiraaytti uumamee ture. 

HaqCheck Muummichi ministeera Itoophiyaa duraanii Obbo Hayilamaariyam  Dassaaleenyi paartii badhaadhinnaa damee Oromiyaa akka fuula feesbuukii kana irratti jedhame paartii badhaadhinna damee  Oromiyaa  akka hin akeekkachiisnee  dhugoomseera. Kanaafuu, maxxansi fuula feesbuukii kun soba jedheera.   

Dhugummaa kan qorate:  Hagos Gabramlaak 

Gulaalaan: Buruuk Nagaash Xaa’aammee

Afaan Ingiliffaa irraa gara Afaan Oromootti kan hiike: Abdullaahii Abdirqaadir 

Barruun kun qaama  HaqCheck, Addis Zeybe  afaanota shan; Afaan Oromoo, Afaan Amaaraa, faaan Ingiliffaa, Afaan Somaali fi Tigiranyaa  barraa’uudha.

Gaafa Ammajjii 16, 2013 fuulli feesbuukii  Taajudin Ahamad  jedhamu, kan hanga  gaafa barruun kun baraa’uutti hiriyoota fuula feesbuukii  3,953 qabu, suuraa armaan gadii kana maxxansuudhaan Muummichi ministeeraa Fidiraala Dimokiraatawa Ripaablika Itoophiyaa haalan dhukkubsatee Hospitaalatti waldhaansa fudhataara jedhe. Maxxansi fuula feesbuukii kunis kan maxxanfame erga yeroo darbe Muummichi ministeeraa ija miidiyaa jalaa dhokataanii booda. Hanga ammaatti maxxansi kun namoota 28-iin qoodameera. Haa ta’uu malee, HaqCheck taatee raawwatame jedhamee fi suuraa akka ragaatti dhihaate qorachuudhaan suurichi Muummicha ministeeraa dhukkubsatee hospitaalatti yaala fudhataa jiru akka hin agarsiifne dhugoomseera. Kanaafuu ,maxxassichi kan jijjiirameedh jedheera. 

 Ija miidiyaa duraa dhabamuu Muummicha misteeraa wajjiin wal qabtee tibba darbe kana haala fayyaa Muummicha ministeeraa ilaalchisuudhaan shakkii fi guungummiin adda addaa bahaa tureera. Namoonni tokko tokko Muummichi ministeeraa haalaan dhukkubsatee yaalaaf  gara biyya Awuroopaa deemera yoo jedhan, namoonni kuunneen immoo inummaayyuu Muummichui ministeeraa lubbuun hin jiru jedhaa turaniiru.  Yeroo kalattii adda addaarraa guungummiin bifa kanaa ka’aa turetti biiroon Muummicha ministeeraa oduun waa’ee fayyummaa Muummicha ministeeraa wajjiin wal qabtee deddeemaa jiru soba ta’uu fi Muummichi ministeeraa hojii idileesaarra jiraachuu ibsee ture. Oduun hin hin qulqulloofne waa’ee fayyaa Muummicha ministeeraa wajjiin wal qabatee haasa’amaa ture osoo hafarfmaa jiruu Muummichi ministeeraa gaafa Ammajjii 20, 2013 daawannaa hojiirratti fuula midiyaatti muldhatan.  

Haala kanaan wal qabatee maxxansi fuula feesbuukii Muummichi ministeeraa haalaan dhukkubsatanii Hospitaalatti yaala argachaa jiru jedhu maxxanfame. Haa ta’uu malee, teeknolojiin suuuralee sobaa adda baasuudhaaf tajaajilu ‘ Reverse google image search’ jedhamu akka agarsiisutti suuraan fuula feesbuukii kanan maxxanfame muummicha ministeeraa Itoophiyaa dhukkubsatee Hospitaalatti yaala fudhataa jiru kan hin agarsiifneedha.  Suurichis yeroo jalqabaatiif giddu gala  mallaqa gargaarsaa sassaabu( an internet-based platform for fundraising) irratt kan maxxanfamee fi nama dhukkuba onneetiin biyya United states of America Hospitaala  John Hopkins Hospitaltti gaafa  adoolessa 2, 2009 du’ee kan agarsiisudha.  Suuraan isa sirrii karaa hidha kanaan argattu.

Suuraa jijjiirame

Suuraa isa jalqabaa 

 Ija miidiyaa jalaa dhokachuu Muummich ministeeraa irraa kan ka’eee haala fayyummaa Muummicha ministeeraa irraati oduun adda addaa bahaa turus, maxxansi fuula feesbuukii Muummichi ministeeraa haalaan dhukkubsachuudhaan Hospitaalatti yaalamaa jira jedhu soba ta’uu HaqCheck dhugoomseera.  Kanaafuu, maxxansi kun suuraa jijjirameedha jedhera.  

 

Haqumma kan qorate : Hagos Gabramlaak

Gulaalan:  Biruk Nagash Xa’aamee

Afaan Ingiliiziirraa gara Afaan Oromootti kan hiike: Abdullaahii Abdurqaadir Dibbilluu

 Barruun kun qaama HaqCheck, Addis Zeybe afaanota Shan; Afaan Oromoo, Afaan Ingliizii, Afaan Somaalii, Afaan Amaaraa fi tigiranyaan gaggeefamuuti. 

Maxxansi fuula feesbuukii  Afmeer tv.jedhamu, kan hanga gaafa barruun kun maxxanfamuutti hordoftoota fuula feesbuukii 532,351 qabu, gaafa  Ammajjii 12/2013 suuraa armaan gaditti muldhatu kana maxxansuudhaan loltoonni biyya Ijipti garaa Suudan geeffamuudhaan daanga suudan fi Itoophiyaarra qubsiifamaaru jedhe. Barreeffamni afaan Somaaliitiin barraa’ee akkas jedha, “ maddi odeeffannoo biyya Suudan akka gabaasetti looltoonni biyya Ijipti lakkoofsaan 5000 ta’an lola daangaa Itoophiyaa fi Suudanitti gaggeeffamaa jirurratti suudaaniin gargaaruudhaaf daangarra qubsiifaman” Akkasumas, looltooni biyya  suudan laakkofsaan 300tti dhihaatan gara daangaa Eerteraa fi Suudanitti imaalaa kan jirani fi haalli nageenyaa daangaa biyyoota lameenii jiru haalaan yaaddeessaa ta’aa dhufaaras jedhe.  Haa ta’uu malee,HaqCheck ta’ee raawwatame jedhamee fi suuraalee akka ragaatti dhihaate qorachuudhaan suuraan fuula feesbuukii kanaan maxxanfame loltoota biyya Ijipti daangaa Itoophiyaa fi Suudanitti qubsiifaman kana hin agarsiifne akka ta’e dhugoomseera.  Kanaafuu, Maxxansi fuula feesbuukii kanaa soba jedheera. 

 

Daanagaa Itoophiyaa fi Suudanrratti wal gaarrefannaa fi darbee darbee lolli guutuun muldhatuu tureera. Akkasumas dhimma wal dhabdee daaangaa biyyoota lamaaniitiin wal qabtee Ijipt haleela loltoonni Itoophiyaa loltoota Suudanrratti raawwatte jedhame haaleellaa sababa quubsaa maleeti jechuun balaaleffattee turtee.  Dabalataanis, Ijipti haariiroo obolummaa biyya Suudan wajjiin qabdu cimsitee kan itti fuftuu fi sochii biyyi Suudan birmadummaashee kabachisiifachuuf gootu kammiiyyuu akka deeggartu ibsitee turte.  Gabaasaleen suudan loltootashee hedduminnaan gara daangaatti erguudhan haala nageenyaa naannoo sanaa haala yaaddessaa keessa galche jedhus bahaa tureera. 

Haala kanaan wal qabachuudhaan fuulli feesbuukii kun suuraa konkolaataa loltoota fe’ee deemu maxxansuudhaan loltoonni biyya Ijipt laakkofsaan 5000tti ta’an gara daangaa Suudanii fi Itoophiyaatti geefamaaru jechuudhaan maxxanse.  Haa ta’uu male, teeknolojiin suuraalee sobaa adda baasuudhaaf tajaajilu ‘Reverse google image search’ jedhamu akka agarsiisutti suuran fuula feesbuukii kanaan maxxanfame loltoota biyya Ijipt gara daangaa Itoophiyaa fi Suudanitti geeffamaa jiran kan agarsiisu mityi.  Suurichis yeroo jalqabaatiif madda odeeffannoo Ahram online jedhamurratti gaafa Ammajjii 30/2010 kan maxxanfamee fi  duula waraanaa gammoojjii Sinaa’i keessatti Shororkeesitoota irratti godhame kan agarsiisuudha. Maddi odeeffannoo Ahram Online jedhamu kun suuricha weebsiiyitii Raayyaa ittisa biyyaa Ijipt irraa fudhate. Suuraa jalqabaa karaa hidha kanaatiin argattu. 

Daangaa Itoophiyaa fi Suudanitti tibba kana wal dhabdeen daanagaa uumamuum dhugaa ta’ee, maxxansi fuula feesbuukii loltoonni biyya Ijipt gara daangaa Suudan fi Itoophiyaa walitti bu’iinsi itti mudatetti geeffamaniiru jedhu soba ta’uu , HaqCheck dhugoomseera.

 Dhugummaa kan qorate:  Hagos Gabramlaak

 Gulaalaan:  Biruuk Nagaash xa’aamee

Afaan Ingliiziirraa gara Afaan Oromootti kan hiike: Abdullaahii Abdurqaadir 

Barruu kun qaama  HaqCheck, Addis Zeybe afaanota shan; Afaan Oromoo, Afaan somaali, Afaan Ingliizii, Afaan Amaaraa fi Tigiranyaan gaggeefamuuti. 

Maxxansi fuula feesbuukii World page jedhamu, kan hanag gaafa Ammajjii 2, 2013tti hordoftoota39,253 qabu, suuraan armaan gadii kana maxxanssuudhaan Harreen Konkolaataa keessatti muldhattu kun Tigiraay irraa loltoota  Eerteraatiin hatamte jedhe.   Maxxansi kunis lola naannoo Tigiraayitti adeemsifamaa ture fi sanaan wal qabatee tasgabbiin dhabamuu naannicha keessatti uumamee ture wajjiin wal qabtee kan maxxanfamedha Maxxanssichi laakkoofsa gabatee Konkolaatichaa kan biyya Eerteraa ta’uu agarsiisuudhaan, gochaa raawwatame jedhe mirkanneessuuf akka ragatti fayyadameera.  Maxxansi kunis marsaatii hawaasaa irratti dubbii ijoo ta’uudhaan hanga gaafa barruun kun barraa’uutti namoota 45’n qoodamee ture.   Haa ta’uu malee,HaqCheck maxxansichaa fi suuraa gochaa raawwatame jedhame agarsiisa jedhamee akka ragaatti dhihaate qorachuudhaan suurichi ta’ee raawwatame jedhame kan hin agarsiifnee fi kan jijjiirame ta’uu ta’uu dhugoomseera. 

Gaafa Onkololeessa 26, 2013 irraa eegalee Raayyaa ittisa biyyaa kan mootummaa fidiraalaatiin hoogganamuu fi poolisii humna addaa naannoo Tigiraay kan Adda Bilisa baasaa ummatoota Tigiraayiitiin hoogganamu giddutti lolli adeemaa tureera.  Akkasumas, yeroo dhihoo asitti mootummaan fidiraalaa miseensotaa fi hooggantoota olaanoo Adda bilisa baasaa ummata Tigiraay safisaan to’annoo jala oolchaa akka jiru beeksisee ture.  Waraana naannoo Tigiraay keessatti gaggeefamaa turee fi tasggabbiin dhabamuu sanaan wal qabatee naannicha keessatti uumame irraa ka’uudhaan yeroo adda addaatti komii fi gaabaasni hin mirkanoofne loltoonni Eerteraa lola nannoo Tigiraayitti gaggeeffamaa ture keessatti qooda fudhataniiru jedhu ka’aa tureera.   Dabalataanis, komiin lolttoonni Eerteraa qabeenya Tigiraay saamaa jiru jedhu irra deddeebiidhaan ka’aa tureera. 

Haala kanaan wal qabachuudhaan maxxansi fuula feesbuukii Harreen loltoota Eerteraatiin Tigiraay keessaa hatamaatee konkolaataan fudhatamaarti jedhu maxxanfame.  Haa ta’uu malee, HaqCheck teeknolojii suuraalee sobaa adda baasuudhaaf tajaajilu ‘google reverse image search’ jedhamu fayyadamuudhaan suuraa gochaa raawwatame jedhame deeggaruudhaaf akka ragaatti dhihaate qorrachuudhaan suurichi ta’ee raawwatame jedhame akka hin agarsiifnee fi maxxansa sobaa akka ta’e dhugoomseera.  Suurichi kunis yeroo jalqabaatiif gaafa Hagayya 18,2011  giddu gala facaasa suuraalee fi suur- sagalee biyya Ameerikaa Reddit’ jedhamu irratti maxxanfamedha. Suuraa isa sirrii karaa hidha kanaan arggachuun ni danda’ama. 

 Suuraa jijjiirame

Suuraa isa sirrii

Yeroo maxxansi fuula feesbuukii kun maxxanfamutti koomii fi gaabaasni hin mirkanoofne loltoonni Eerteraa lola naanno Tigiraay keessatti hirmaataniiru jedhu baha tureera. Akkasuams ,loltoonni Eertera kun qabeenya ummata Tigiraay saamaa jiru komiin jedhus irra deddeebiidhaan ka’aa tureera. Haa ta’uu  malee,  HaqCheck gochaa raawwatame jedhamee fi suuraa akka ragaatti dhihaate qorachuudhaan gochaa raawwatame jedhame soba ta’uu fi surichi kan jijjiirame ta’uu dhugoomseera.

Dhugummaa kan qorate: Hagos Gabramlaak

Gulaalaan : Biruuk Nagaash Xaa’amee

Afaan Ingliffaarraa gara Afaan oromootti kan hiike: Abdullaahii Abdurqaadir 

 

 Barruun kun qaama dhugummaa qorannooHaqCheck, Addis Zeybe afaanota shan; Afaan oromoo, Afaan Amaaraa, Afaan Ingliffaa, Afaan Somaalii fi Tigiranyaatiin taasifamuti.  

Fuulli feesbuukii Ethiopian Press Agency/The Ethiopian Herald jedhamu, kan hanga gaafa barruun kun barraa’etti hordoftoota 39,253 qabu, maxxansa gaafa Ammajjii 4, 2020 maxxanseen magaalaa Maqalee keessatti sochiin tiraafikaa akka duraatti deeb’eera jedhee ture. Yaadicha deeggaruudhaaf immoo suuraa armaan gadii maxxansee ture. Fuulli feesbuukichaa to’annoo jala ooluu hooggantoota Adda Bilisa Baasaa Ummata Tigiraay  hordofuudhaan magaalaa Maqalee keessatti sochiin tiraafikaa akka duraatti deebi’eera jechuudhaan dura kantiibaa magaalaa Maqalee yeroo kan ta’e obbo Ataakilti Hayilasillaaseetiif af-gaafii godhee ture.  Haa ta’u malee, HaqCheck-iin maxxansichaa fi suuraa akka ragaatti dhihaate qorachuudhaan suuraan fuula feesbuukii kanaan maxxanfame magaalaa Maqalee keessatti sochiin tiraafiikaa haala duriitti deebi’uu akka hin agarsiifne dhugoomseera. Kanaafuu, HaqCheck-iin maxxansichi soba jedheera. 

 

Onkoloolessa 26, 2013 irraa eegalee raayyaa ittisa biyyaa kan mootummaa federaalaatiin hoogganamuu fi poolisii humna addaa naannoo Tigiraay kan Adda Bilisa Baasaa Ummata Tigiraayiin hoogganamu gidduutti lolli adeemaa tureera.  Lollli eegalee ji’a tokkoof torban sadii booda mootummaan federaalaa Maqalee qabachuudhaan lolli xumurameera jedhee labsee ture. Akkasumas yeroo dhihoo asitti mootummaan federaalaa miseensotaa fi hooggantoota Adda Bilisa Baasaa Ummata Tigiraay hedduu to’annoo jala oolchaa akka jiru ibseera. Miseensonnii fi hooggantoonni Adda Bilisichaa hedduunis hidhamaniiru.  Magaalaan Maqalee to’annoo Adda Bilisa Baasaa Ummata Tigiraay jalaa bahuu hordofuudhaan obboo Ataakilti Hayilasillaasee kantiibaa yeroo magaalaa Maqalee ta’uun muudamee ture. 

Haala kanaan wal qabachuudhaan fuulli feesbuukii ‘Ethiopian press agency’ jedhamu kan  madda oduu mootummaa ta’e, tajaajilli tiraafikaa lola naannichaa keessatti geggeefamaa turee fi to’annoo seeraa jala oolfamuu hooggantoota ol-aanoo Adda Bilisa Baasaa Ummata Tigiraay booda magaalaa Maqalee keessatti iddoo duraatti deebi’eera jechuudhaan suuraa armaan gadii kana maxxansee ture.  Haa ta’uu malee, HaqCheck-iin teeknoolojii suuralee sobaa adda baasuudhaaf tajaajilu google reverse image search jedhamu fayyadamuudhaan suuraa fuula feesbuukii kana irratti maxxanfame qorachuudhaan, suurichi tajaajilli tiraafiikaa magaalaa Maqalee keessatti iddoo duraatti deebi’uu kan hin agarsiifne ta’uu dhugoomseera. Suuraan fuulli feesbuukichaa kan ammaati jedhee maxxanse waggaa 15 dura gaafa Bitootessa 4,1998 kan kaafamee fi yeroo jalqabaatiif Ammajjii 9,1999 giddu gala qoodinsa barreefamootaa fi suuraalee adda addaa Wikimedia Commons jedhamu irratti kan maxxanfamedha. Suurichis handhuura magaalaa Maqalee yeroo sanaa kan agarsiisuudha.  Maxxansa jalqabaa suuraa kanaa argachuuf hidha kana irratti cuqaasaa.

Qaamonni lolli Tigiraay keessatti hin dhaabanne jedhu akkauma jiraatullee, mootummaan yeroo adda addaatti lolli naannoo Tigiraaay keessatti gaggeeffama ture goolabamuu fi miseesnssonni, deeggartoonnii fi hooggantoonni Adda Bilisa Baasaa Ummata Tigiraay hedduun to’annoo seeraaa jala oolfamaa jiraachuu beeksisaa tureera.  Haa ta’uu malee, HaqCheck-iin suuraa fuula feesbuukii kanaan akka ragaatti dhihaate qorachuudhaan suurichi tajaajilli tiraafiikaa lola naannicha keessatti gaggeefamaa ture booda iddoo duraatti deebi’uu akka hin agarsiifne dhugoomseera. Kanaafuu, maxxansi fuula feesbuukichaa soba jedheera.

Dhugummaa kan qorate;  Hagos Gabramlaak

Gulaalaan: Biruuk Nagash xa’aamee

Afaan Ingliffaa irraa gara Afaan Oromootti kan hiike: Abdullaahii Abdurqaadir

Barruu kun qaama dhugummaa qorannoo HaqCheck, Addis Zeybe afaanota shaniin:  Afaan Oromoo, Afaan Amaaraa, Afaan Ingliffaa, Afaan Somaalii fi Tigiranyaan gaggeefamuuti.  

Maxxanssi fuula Feesbuukiii Afmeer tv jedhamu, hanga Mudde 20/2013tti hordoftoota 224,661 qaba. Maxxansa fuulli kun Muddee 20/2013 baaseen suuraa konkolaataa waraanaa ‘Pick Up’ kan loltoota feetee dhaabbattu fayyadamuudhaan looltoonni bulchiinsa mootummaa  naannoo Affaarii fi Somaalee daangaa naannoolee lameenii bakka addaa Sitti (iddoo duraan shinillee jedhamee beekkamutti) waraana cimaa wal irratti gaggeessaa jiru jechuudhaan maxxansee ture. Loltoota bulchiinsa mootummaa naannoo Affaar hedduu irras miidhaan cimaan akka gahee fi namoonni nagaan naannoo Somaalee sadi ajjeefamanii lama immoo madaa’aniiru jedhee ture.  

Haa ta’uu malee, HaqCheck-iin gocha raawwatame jedhamee fi suuraa akka ragaatti dhihaate wal bira qabee qorachuudhaan suuraan fuula Feesbuukichaa irratti maxxanfame   lola daangaa naannoo Affarii fi Somaalee gidduu tibbana ture akka hin muldhisne dhugoomseera.  Kanaafuu, HaqCheck-iin maxxanssi fuula Feesbuukii kanaa soba jedheera.   

Maxxansi jalqabaa Afaan somaalii irraa gara Afaan Ingliffaatti hiikame.

 

Loltoonnii naannoo Affaarii fi gosti Somaalee Issaa jedhamu waggoota kudhanii oliif sababoota adda addaatiif walitti bu’aa turaniiru. Yerroo dheeraadhaaf walitti bu’iinsi hawaasaa daangaa bulchiinsa mootummaa naannoo Affaarii fi Somaalee giddutti irra deddeebiidhaan mul’ataa tureera. Keessattuu goodinaalee naannoo Somaalee saglan keessaa tokko kan taate godinni Shinillee fi goodinaalee Bulchiinsa mootummaa naannoo Affaar kan ta’an Gabi Rasuu fi Awsirasuu giddutti walitti bu’iinsi hawaasaa cimaan irra deddeebiidhaan muldhataa tureera.   Lafti nannoolee lamaan giddutti yeroo dheeraadhaaf sababa walitti bu’iinsaa ta’ee ture kan akka magaalota xixiqqoo Undaafoo, Gedamayatu fi Adiyattu jedhaman daangaa bulchiinsa naannoo Affaar keessatti argamu. Sababni walitti bu’iinsaa cimaan inni biraan gosti sumaalee Issaa jedhamu hedduminaan magaaloota godinaalee naannoo Affaar eeraman keessa jiraachuudha.  Kaka’umsa muummicha misteeraa Itoophiyaa yeroo saniitiin, bara 2006 A.L.Htti naannoo Affaarii fi Somaalee giddutti waliigalteen araaraa furmaata fida jedhamee yaadame mallattaa’ee ture. Haaluma sanaan, bakkeewwan waldhabdeedhaaf sababa ta’an sadi godina addaa ta’uudhaan naannoo Affar jala akka galan murtaa’ee ture. Bu’uuruma sanaan, aanaan Gedamayatu aanaa Ambirra jedhamu jala, aanaan Undaffoo aanaa Gewannee jala kan galee fi aanaan Adiyattu immoo aanaa Millee jala akka galtu taasifame.

Haa ta’uu malee Caamsaa 2011 naannoon Somaalee waliigaltee bara 2006 naannolee lamaan giddutti taasifamee ture bu’uura heeraa kan hin qabnee fi fedhii ummataatiin ala  kan taasifameedha jettee kufaa gochuudhaan, gandoota bu’uura waliigaltee taasifamameetiin naannoo Affaar jala galuu qaban dabrsitee kennuu didde. Ji’oota lamaan darban kanaa asitti naannolee lamaan gidutti lolli akka haarawaatti irra deebi’ee eegalamuu fi kanaanis wal qabatee namoonni 27 ajjeefamuun gabaafamaa tureera. 

Kanumaan walqabatee maxxansi fuula Feesbuukii suuraa konkolaataa loltoota feetee dhaabbattu maxxansuudhaan, daangaa  naannoo Affaarii fi Somaalee giddutti lolli cimaan adeemaa jira jedhee maxxansee ture. Haa ta’uu malee, Teekinoolojiin suuraalee sobaa adda baasuudhaaf tajaajilu ‘reverse image search’ akka agarsiisutti suuraan fuula Feesbuukii kanaan suurri yaada jedhame agarsiisuudhaaf maxxanfame lola amma naannolee lamaan giddutti uumame kan hin agarsiifneedha.  Suurichi yeroo jalqabaatiif  Ebla 26, 2010 barreeffama lolli humnoota naannolee lameen giddutti gaggeefamaa tureera jedhu qabatee maxxanfame. Guutuu barreeffamichaa hidha kana cuqaasuun ilaaluun ni danda’ama.

Suuraa isa sirrii

Daangaa naannolee Affaarii fi Somaalee irratti walitti bu’iinsi yeroo dheeraa jiraachuun akkuma jirutti ta’ee,  HaqCheck-iin taatee raawwatame jedhamee fi suuraa akka ragaatti fuula Feesbuukii kana irratti maxxanfame qorachuudhaan suuraan konkolaataa loltoota lola yeroo amma naannoo Somaalee fi Affaar gidutti deemaa jiru kan hin agarsiiifne ta’uu mirkaneessee jira.  Kanaafuu, maxxanssi fuula Feesbuukii kun soba jedheera.  

Dhugummaa kan qorate:  Hagos Gabramlaak

Gulaalaan : Buruuk Nagaash Xa’aamee

Afaan Ingliffaa irraa Afaan Oromootti kan hiike: Abdullaahii Abdurqaadir 

Barruun kun qaama haqummaa qorannoo HaqCheck, miidiyaa Addis Zeybe kan afaanota Shan: Afaan Oromoo, Afaan Amaaraa, Afaan Somaalii, Afaan Ingliffaa fi Tigiranyaan gaggeefamuuti.

Fuulli Feesbuukii Arhaa Wayyaanayi Tagaaruu jedhamu, kan hanga Muddee 16/2013tti hiriyoota 5,000 kan qabu yoo ta’u, suuraa namoota lamaan armaan gaditti mul’atanii maxxansee ture. Namoonni lamaan kunneenis lammiilee nagahaa loltoota Eerteraatiin Tigiraay keessatti ajjeefaman jedhe ture. Akka Fuula Feesbuukii kanaatti namoonni nagayaa lameen kunniin naannoo Tigiraayitti loltoota Eertiraatiin ajjeefaman. Haa ta’uu malee, HaqCheck dhugummaa taatee raawwate jedhamee fi suuraa akka ragaatti dhihaate  qorachuudhaan, namoonni lamaan suuraa irratti mul’atan kunneen naannoo Tigiraayitti loltoota Eerteraatiin akka hin ajjeefamne dhugoomseera.

Onkoloolessa 28/2013 irraa eegalee naannoo Tigiraayi keessatti lolli Raayyaa ittisa biyyaa fi poolisii humna addaa naannoo Tigiraay giddutti gaggeeffamaa tureera. Akkasumas, odeeffannoon hin mirkanoofne loltoonni Eerteraa lola naannoo Tigiraayitti Raayyaa ittisa biyyaa fi poolisii humna addaa naannoo Tigiraay giddutti gaggeefamaa ture keessatti hirmaataniiru jechuun gabaafamaa tureera. Mootummaan Itoophiyaa gamasaatiin, odeeffannoon loltoonni Eerteraa duula olaantummaa seeraa kabachiisuu naannoo Tigiraayitti gaggeeffame keessatti hin hirmaanne jechuudhaan haaleera.

Haala kanaan wal qabachuudhaan fuulli Feesbuukii kun namoonni lamaan suuraa irratti argaman kunneen loltoota Eerteraatiin naannoo Tigiraay keessatti ajjeefaman jechuudhaan maxxansee ture.  Haa ta’uu malee,  Teeknoolojiin suuraalee sobaa adda baasuudhaaf tajaajilu ‘reverse image search’ jedhamu akka agarsiisutti,  suurichi namoota Tigiraay keessatti ajjeefaman jedhame kan hin agarsiifneedha. Suurichi yeroo jalqabaatiif Sadaasa 22/2009 fuula Tuwiitaraa awaale afcad jedhamu irratti taatee biyya Liibiyaa keessatti raawwate agarsiisuuf kan maxxanfameedha. Akkasumas, suurichi suuraalee biroo sadi wajjiin kan maxxanfameedha.   

Suuraa jijjiirame 

Suuraa isa sirrii  (awaale afcad)

Yeroo adda addaatti komii fi odeeffanoowwan hin mirkanoofne loltoonni Eerteraa lola Tigiraay keessatti hirmaatan jedhu qaamota adda addaa irraa ka’aa tureera.  Haa ta’uu malee, HaqCheck-iin suuraa namoota lamaan loltoota Eertiraatiin Tigiraay keessatti ajjeefaman jedhamaanii qorachuudhaan odeeffannichi dhugaa akka hin taane mirkaneesee jira.  Kanaafuu, HaqCheck maxxansi fuula Feesbuukii kun soba jedheera. 

Haqummaa kan qorate : Hagos Gabramlaak

Gulaalaan : Biruuk Nagaash Xa’aamee

Afaan Ingliffaa irraa  afaan Oromootti kan hiike: Abdullaahii Abdurqaadir

Baarruun kun qaama qorannoo dhugummaa HaqCheck, miidiyaa Addis Zeybe, afaanota Shan: Afaan Oromoo, Afaan Amaaraa, Afaan Ingliffaa, Afaan Somaalii fi Tigirinyaatiin gaggeefamuuti.

Maxxanssi fuula Feesbuukii Waan Ofii jedhamu, kan hanga gaafa Muddee 21/2013tti hordoftoota 39,000 qabu ta’e loltoonni Sudaan lakkofsaan hedduu ta’an hidhannoo guutuu wajjin gara daangaa Itoophiyaatti dhufaa jiru jechuudhaan maxxanssee ture.   Haa ta’uu malee,  HaqCheck-iin taatee raawwatame jedhamee fi suuraa akka ragaatti dhihaate qorachuudhaan maxxansichi soba ta’uu dhugoomseera.  

Tibba darbe irraa eegalee daangaa Itoophiyaa fi Sudaan irratti walitti bu’iinsi jiraachuun gabaafamaa tureera. Mudde 9/2013 loltoonni Sudaan akka beeksifteetti daangaa wal dhabdee biyyoota lamaaniitiif sababa ta’e qabadheera jechuudhaan beeksistee turte. Akkasumas, miidiyaaleen biyya keessaa fi alaa Sudaan loltoota ishee hedduminaan gara daangaa Itoophiyaatti bobbaasaa akka turte gabaasaa turaniiru. Dhimma walitti bu’iinsa daangaa biyyoota lamaanii irratti dubbi himaan ministeera haajaa alaa Itoophiyaa, Ambasaaadar Diinaa Muftiin Mudde 21/2013 ibsa Miidiyaaleef kennanii turani. Ibsicha irratti Muddee 1/2013 irraa eegalee Loltoonni Sudaan gara daangaa Itophiyaa seenuudhaan qonnaan bultoota daangaa irra jiraatan irratti rakkoo qababsiisaa turuu fi lubbuu namaa fi miidhaa qabeenya irraan geessisaa turuu Ambaasaaddarichi dubbataniiru. Akkasumas, waldhabdee daangaa biyyoota lamaanii gidduutti uumameef furmaata saffisaa buusuuf mariin eegalamuus  Ambaasaaddar Diinaan ibsanii turani. 

 

Kun akkuma jirutti ta’ee, teeknoolojiin ‘reverse image search’ suuraalee sobaa adda baasuudhaaf tajaajilu akka agarsiisutti, suuraan loltoonni biyya Sudaan hidhannoo guutuudhaan hedduminaan gara daangaa Itoophiyaatti seenaa jiru jechuudhaan fuulli Feesbuukichaa maxxansee ture soba ta’uu dhugoomsee  jira. Suuraan akka ragaatti dhihaate kunis yeroo jalqabaatiif gaafa Adoolessa 6/2000 madda oduu biyya Turkii  Haber7.com jedhamu irratti loltoonni Yaman kutaalee biyya Turkii muraasa qabatte jechuudhaan kan maxxxanfamee turedha. 

 

Yeroo dhihoo asitti daanagaa Itoophiyaa fi Sudaan irratti walitti bu’iinsi daangaa jiraachuun kan hin haalamne ta’us, suuraan fuula Feesbuukii kanaan loltoonni Sudaan hidhannoo guutuudhaan hedduminaan gara daangaa Itoophiyaatti seenaa jiru jechuudhaan maxxanfame soba ta’uu HaqCheck-iin dhugoomseera. Kana irraa ka’uudhaan maxxansichi soba jedheera.   

Dhugummaa kan qorate: Rohobot Ayyaloo

Gulaalaan: Biruuk Nagaash Xaa’amee 

 Afaan Ingliffarraa gara Afaan Oromootti kan hiike: Abdullaahii Abdurqaadir 

Baarruun kun qaama qorannoo dhugummaa Haq Check, miidiyaa Addis Zeybe, afaanota Shan; Afaan Oromoo, Afaan amaaraa, Afaan Ingliffaa, Afaan Somaalii fi Tigirinyaa tiin gaggeefamuuti.